نگاهی به بازار جهانی صنعت نمایشگاهی

بازدیدها: 240

مقدمه

شش سال پیش بود که اتحادیه جهانی صنعت نمایشگاه تصمیم گرفت برای اینکه توجه مردم را بیشتر به این صنعت و اثرات و فوایدش جلب کند، یک روز را به عنوان روز جهانی معرفی نماید و امسال ششمین سالی بود که نخستین چهارشنبه ماه ژوئن به عنوان روز جهانی صنعت نمایشگاهی گرامی داشته شد. اتحادیه جهانی صنعت نمایشگاهی در پیامی که دوم ژوئن به این مناسبت منتشر کرد متذکر شد که برای صنعت نمایشگاهی برای احیای اقتصاد راه حلی سریعتر از سریع است. در این مقاله از وبسایت گروه تحقیق و مشاوره اقتصادی اکونوایزر سعی خواهیم کرد نگاهی هر چند مختصر و اجمالی اما تقریباً جامع به صنعت نمایشگاهی داشته باشیم و قابلیت های این صنعت را در احیای اقتصاد پس از کرونا برای جهان و شاید احیای اقتصاد پس از کرونا و تحریم برای کشور عزیز مان ایران  ارزیابی کنیم. مانند اغلب گزارش های دیگر نگاهی از بعد کالاشناسی به موضوع خواهیم داشت و سپس به تحلیل بازار این صنعت خواهیم پرداخت.

نمایشگاه و صنعت نمایشگاهی چیست؟

وقتی به فرهنگ های لغت و دایره المعارف ها رجوع می کنیم نمایشگاه را معمولاً چنین تعریف می کنند: «مکان و موقعیتی مشخص و برنامه ریزی شده و هدفمند است که برای نمایش و معرفی اقلامی خاص و گاهی فروش آن به کار می رود.» در این معنی نمایشگاه واژه ای با مفهومی بسیار فراگیر است  که شامل نمایشگاه های هنری، نمایشگاه های فرهنگی، موزه ها، کتابخانه ها، برخی از انواع پارک ها، نمایشگاه های جهانی یا اکسپو،
نمایشگاه های خودرو، نمایشگاه فرش و نظایر آن و به خصوص نمایشگاه های تجاری می شود. یک گونه جدید از نمایشگاه ها که تقریباً در یک دهه اخیر و به کمک فناوری آی تی امکان پذیر شده است، نمایشگاه های اینترنتی یا نمایشگاه مجازی است. برخی صنعت نمایشگاهی را ترکیبی از صنعت نمایشگاه و رویداد می دانند.

تاریخچه نمایشگاه در جهان و ایران

اگرچه برخی قدمت و تاریخ صنعت نمایشگاهی را به بلندای تاریخ هنر و تجارت می دانند اما برخی از متخصصین نمایشگاه  با توجه و تمرکز ویژه بر ویژگی های مدرن آن، معتقدند که آغاز این صنعت به اوایل قرن نوزدهم میلادی در انگلستان بر می گردد. شواهد تاریخی وجود دارد که شهر بابل دارای موزه بوده است و موزه ها نوعی از نمایشگاه می باشند. همچنین شکلی کهن از نمایشگاه ها توسط یونانی ها و فینیقی ها برگزار می شده است. دانشنامه رشد اولین نمایشگاه جهانی را مربوط به سال ۱۱۴۵ و شهر لایپزیک می داند. در قرن پانزدهم میلادی نمایشگاه هایی بین المللی توسط هلندی ها برگزار می شده است. همچنین نمایشگاه های هنری مختلفی در دانشگاه های برجسته  در ابتدای دوران معاصر برگزار می شده است، یکی از آنها نمایشگاه هنری دانشگاه پاریس بود که در ۱۷۳۷ گشایش یافت. نمایشگاه تابستانی آکادمی سلطنتی لندن نیز در ۱۷۶۹ گشایش یافت. نمایشگاه هایی که توسط موزه ها برای نمایش آثار موجود در آنها یا آثار قرض گرفته شده برگزار می شد تقریباً از سال ۱۸۳۸ توسط موزه لندن شروع شد.

نخستین نمایشگاه بین المللی در سال ۱۸۵۱ در محلی به نام کریستال پالاس در شهر لندن برگزار شد. در آن نمایشگاه حدود ۱۴۰۰۰ غرفه دار از کشورهای مختلف جهان حضور داشتند و کشورمان ایران نیز با ۹۲ متر فضای نمایشگاهی یکی از مشارکت کنندگان بود. ساختمان نمایشگاه مزبور با قطعات منفصله و از آهن و شیشه و چوب ساخته شده بود که در زمان خود یک انقلاب در صنعت ساخت و ساز بود. نمایشگاه مزبور بسیار مورد توجه قرار گرفت؛ به نحوی که سال بعد یعنی ۱۸۵۲ آمریکایی ها نیز یک نمایشگاه بین المللی برگزار کردند. دو نمایشگاه بین المللی نیز در سالهای ۱۸۷۹ و ۱۸۸۰ به ترتیب در دو شهر سیدنی و ملبورن استرالیا برگزار شدند که ۴ میلیون نفر از آنها بازدید کردند اما یکی از نمایشگاه هایی که به نوعی بسیار ماندگار شد، نمایشگاه بین المللی پاریس بود که در سال ۱۸۸۹ و در صدمین سالگرد انقلاب فرانسه برگزار شد، علت این امر ساخت برج ایفل بود که در ابتدای نمایشگاه ساخته شده بود و برج ایفل پشت آن قرار داشت.

پس از آن صنعت نمایشگاهی روز به روز نشو و نمای بیشتری یافت، به نحوی که در سال ۱۹۲۵ اتحادیه بین المللی نمایشگاه ها در شهر میلان ایتالیا تاسیس شد البته در سال ۱۹۴۸ مرکز اتحادیه به شهر پاریس فرانسه منتقل شد. این اتحادیه هم اکنون از ۱۳۰ کشور جهان عضو دارد.

همانطور که در بالا ذکر شد، شرکت ایران در نمایشگاه های بین المللی خارجی از سال ۱۸۵۱ و نمایشگاه لندن آغاز شد. نخستین نمایشگاه بین المللی در ایران در دوران قاجار و توسط عباس میرزا و در شهر تبریز برگزار شد. اما برخی تاریخ اولین نمایشگاه را در ایران عقب تر برده و مربوط به دوره صفوی و شهر اصفهان می دانند. در نمایشگاه مزبور به جز تجار ایرانی، بازرگانانی از کشورهای روسیه و عثمانی نیز مشارکت نمودند.

قانون تشکیل شرکت سهامی نمایشگاه های بین المللی در سال ۱۳۴۷ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و این شرکت در محل فعلی خود رد سال ۱۳۴۸ تشکیل گردید. نمایشگاه های بین المللی تهران از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۷۹ طی بیست و شش دوره برگزار شدند و از آن به بعد نمایشگاه های بین المللی در ایران به شکل نمایشگاه های تخصصی و اختصاصی تداوم یافته اند. نخستین نمایشگاه بین المللی تهران در سال ۱۳۵۲ با مشارکت ۳۳ کشور و با عنوان نمایشگاه آسیایی برگزار شد.

انواع نمایشگاه ها

نمایشگاه ها را از دیدگاه های مختلفی می توان طبقه بندی کرد به عنوان مثال:

• از دیدگاه هدف: از این دیدگاه می توان به عنوان مثال به نمایشگاه های تجاری، نمایشگاه های فرهنگی، نمایشگاه های هنری، نمایشگاه های علمی، نمایشگاه آثار تاریخی، نمایشگاه نظامی، نمایشگاه دستاورد ها و نظایر آن اشاره کرد. البته هر کدام از این اهداف ممکن است به اهداف جزئی تری تقسیم شوند.
• از دیدگاه نحوه مشارکت: نمایشگاه ها می توانند انفرادی یا گروهی (عمدتاً در مورد هنرمندان)، اختصاصی (مربوط به محصولات یک کشور)، تخصصی (مربوط به گروهی از کالاهای همجنس یا دارای سنخیت با یک رشته شغلی)، داخلی، بین المللی، محلی و نظایر آن باشند.
• از دیدگاه مدت برگزاری: نمایشگاه ها از نظر مدت برگزاری به دائمی و موقت تقسیم بندی می شوند. نمایشگاه های موقت انواع زیادی دارند.
• از دیدگاه تکرار و دوره برگزاری: نمایشگاه ها ممکن است سالانه، دوسالانه، فصلی و غیره باشند.
• از دیدگاه بازدیدکنندگان: نمایشگاه می تواند برای بازدید عموم، بازدید متخصصین یا بازدید هر گروه خاص مد نظر دیگر باشد.
• از دیدگاه محل برگزاری: نمایشگاه می تواند سرپوشیده، روباز یا شکل های دیگری از محل برگزاری داشته باشد.
• از دید افق زمانی مد نظر: نمایشگاه ها می تواند گذشته نگر، آینده نگر یا جاری باشد.
• از نظر نحوه برگزاری: نمایشگاه ممکن است ثابت، سیار، یا اینترنتی باشد.

نمایشگاه ها از برخی دیدگاه های دیگر هم طبقه بندی شده اند که ضرورتی برای پرداختن به همه آنها در این مجال احساس نمی شود.

بررسی بازار جهانی صنعت نمایشگاه

بر اساس اعلام اتحادیه جهانی صنعت نمایشگاهی که ۱۰۹ کشور عضو آن می باشند، سالانه بیش از ۳۲۰۰۰ نمایشگاه در جهان برگزار می شود که بیش از ۴٫۵ میلیون شرکت/کسب و کار در آنها حضور پیدا می کنند. در سال ۲۰۱۹ یعنی آخرین سال قبل از بحران کرونا، ۱۲۱۷ نمایشگاه وسعت فضای سرپوشیده ای بیش از ۵۰۰۰ متر مربع داشته اند. کل فضای ناخالص نمایشگاه ها در این سال برابر ۳۴٫۷ میلیون متر مربع بوده است. کل مشاغلی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با صنعت نمایشگاهی پشتیبانی می شده اند بالغ بر ۳٫۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ تخمین زده شده است. ارزش کل ستانده صنعت نمایشگاهی که شامل ارزش ستانده مستقیم، غیر مستقیم و مشتقه می باشد برابر ۲۷۵ میلیارد یورو یا ۳۲۵ میلیارد دلار برای سال مزبور تخمین زده است.

در آمارهایی که برای سال ۲۰۲۱ اعلام شده است اعلام شده است نمایشگاه ها فروش سالیانه ای برابر ۵۵۱ میلیارد دلار را موجب می شوند. همچنین بازدیدکنندگان و شرکت های مشارکت کننده در نمایشگاه ها سالانه ۲۹۹ میلیارد یورو معادل ۳۳۴ میلیارد دلار برای زنجیره ارزش افزوده صنعت نمایشگاهی (برگزار کننده ها، محل های برگزاری، حمل و نقل، غذا، اقامت و سایر سرویس ها) هزینه می نمایند.

پس از وقوع پاندمی کرونا بیش از ۳۰۰۰ نمایشگاه در نقاط مختلف دنیا لغو شد و ۲۲۴ میلیارد دلار زیان به صنعت نمایشگاهی وارد آمد. ۱۰۰ میلیارد دلار از این خسارت به صورت عدم کسب درآمد و ۱۲۴ میلیارد به صورت خسارت عینی بوده است.

با شروع و گسترش واکسیناسیون، اقتصاد ها در حال بازگشت به فعالیتهای عادی و حتی قدرتمند تر کردن آنها نیز هستند. بازارها بازگشایی می شوند و رویدادها مجدد برگزار می شوند.

صنعت نمایشگاهی در ایران

اگر صنعت نمایشگاهی را صرفاً محدود به شکل مدرن نمایشگاه های تجاری بدانیم در تاریخ تنظیم این گزارش ۳۲ سایت نمایشگاهی در ایران وجود داشته اند که سالانه ۶۶۰ رویداد نمایشگاهی در آن برگزار می شود. از معروف ترین سایتهای نمایشگاهی ایران می توان به محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران، نمایشگاه شهر آفتاب، نمایشگاه بین المللی تبریز و برخی نمایشگاه های دیگر را نام برد.  

اطلاعات خیلی دقیقی و معتبری از میزان گردش مالی، ارزش افزوده و اشتغال صنعت نمایشگاهی ایران وجود ندارد اما در مصاحبه مدیر عامل وقت شرکت نمایشگاه های بین المللی ج.ا.ایران به عدد ۲۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۷ اشاره شده است که با توجه به اینکه میانگین نرخ دلار آمریکا در سال مزبور حدود ۱۰۵۰۰ تومان بوده است، گردش مالی صنعت نمایشگاهی در ایران سالانه تقریباً ۲۳۸ میلیون دلار است یعنی سهم ایران از گردش مالی سالیانه صنعت نمایشگاهی کمتر از یک درصد  می باشد که با توجه به سهم کشورمان از تجارت جهانی سهم چندان دور از انتظاری نمی باشد.

رئیس انجمن نمایشگاه های بین المللی ایران در مصاحبه ای در سال ۱۳۹۹ میزان اشتغال مستقیم و دائمی صنعت نمایشگاهی معادل ۱۷۰۰ نفر و اشتغال غیر مستقیم آن برابر ۲۸۰ هزار نفر اعلام کرده است که عدد قابل توجهی می باشد.

منابع و مآخذ

• وبسایت شرکت سهامی نمایشگاه های بین المللی ایران
• وبسایت اتحادیه بین المللی نمایشگاهها UFI
• وبسایت سومین کنفرانس و نمایشگاه صنعت نمایشگاهی/ http://iranexposhow.ir/index.php?newsid=26
• ویکی پدیا انگلیسی
• دانشنامه رشد
• وبسایت اگزهیبیشین گورو/http://exhibitionguru.com.au
• وبسایت اخبار نمایشگاه ها/https://www.namayeshgahha.ir
• خبرگزاری تسنیم
• خبرگزاری پانا